اختلال بیش فعالی در کودکان

اختلال بیش فعالی در کودکان(ADHD) (به انگلیسی: Attention-deficit/hyperactivity disorder) به عنوان یک الگوی تکانشگری و بی توجهی توصیف شده است که غالبا قبل از ۷ سالگی شروع می شود.

پژوهش حاضر با هدف بررسی اختلال بیش فعالی- نقص توجه تهیه گردید. این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی بوده که با روش مطالعات کتابخانه تهیه گردیده است. ابزارهای گرداوری اطلاعات در این پژوهش مقالات علمی پژوهشی، کتب روانشناسی و پایگاه های اینترنتی مرجع مثل سیلیویکا و ایرانداک بود. با توجه به مطالعه انجام شده می توان گفت: اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی از بیشترین اختلالات رفتاری شایع در کودکان است و با مجموعه ای از نشانه ها، شامل سطوحی از رفتارهای تکانشی، کمبود توجه و بیش فعالی رشد نیافته مشخص می شود.

بیشتر کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی حداقل از هوش طبیعی برخوردارند و شمار زیادی از آنها تیزهوش هستند. پژوهشگران معمولا در تشخیص این اختلال از گزارش های معلمان استفاده می کنند. چرا که اکثر اولیا و مربیان به دلیل آشنا نبودن با ریشه ی مشکلات رفتاری و نیاز های عاطفی، رفتاری و اموزشی این کودکان معمولا در تعامل و آموزش آنها با مشکلات متعددی روبرو می شوند.

واژه های کلیدی: بیش فعالی، درمان بیش فعالی، علائم بیش فعالی در کودکان، اختلال نقص توجه

 

یکی از شایع ترین اختلالات دوران کودکی که توجه روان شناسان و روان پزشکان را به خود جلب کرده ، اختلال کمبود توجه وبیش فعالی است. که از نظر تکنیکی به عنوان اختلال بیش فعالی نارسایی توجه شناخته می شود.

ویژگی اساسی اختلال نارسایی توجه فزون کششی، الگویی پایدار از عدم توجه ويافزون کنشی برانگیختگی است که در مقایسه با آنچه به طور معمول در افرادی مشاهده می شود که در سطح تحولی قابل مقایسه دارند فراوان تر و شدید تر است

کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه افزون کنشی با نشانه هایی همچون بی توجهی، تکانشگری وفزون کنشی، نقص خودگرانی خودنظم جویی ضعیف برپایی، به ویژه رویارویی با نیازهای محیطی، ونقص در رفتار قانونمند یا بازداری مشخص می شدند. این اختلال برحسب مجموعه ای از ملاک های رفتاری مشخص تعریف شده اند. درباره معیارهای تشخیصی مقوله های ناهماهنگی، و اینکه آیا این اختلال به واقع متمایز از دیگراشكال مشکلات رفتاری مخرب است،بحث های زیادی وجود داشت. به هرحال این اختلال یکی از شایع ترین اختلالات روانی در کودکان است

از جمله مواردی که ممکن است تشخیص افتراقی آن با اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی دشوار باشد، عملکرد ذهنی سطح بالا با تیزهوشی است.

دانش آموزان تيزهوش بهتر از همسالان خود مفاهیم را درک می کنند و در تجزیه و تحلیل و تعمیم دهی مطالب و ترکیب ایده ها و مسائل جدید نیز قوی هستند. آنها همچنین از یادگیری مواد انتزاعی لذت زیادی می برند و در قضاوت اخلاقی نیز در سطح بالایی قرار دارند.

آنها برخی اوقات قبل از رفتن به مدرسه می توانند بخوانند و به طور کلی به خواندن علاقه زیادی دارند. معلمان و افراد متخصص هنگام تشخیص بین اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی و تیزهوشی دچار مشکل هستند. در بیشتر اوقات کودکان تيزهوش دارای اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی شناسایی نمی شوند؛ زیرا مربیان و متخصصان از ارتباط تیزهوشی و بیش فعالی آگاهی ندارند و دانش آموزان با اختلال نارسایی توجه بیش فعالی و دانش آموزان تیزهوش رفتارهای مشابهی دارند. ب

راساس پژوهش های وب و لاتیمر (۱۹۹۳)، هر دو گروه سطح فعالیت بالا، مشکل در توجه کردن، عمل کردن بدون تفکر، مشکل در انجام دادن تكليف های معین و مشکل در پیروی از قوانین دارند. از این گذشته هر دو گروه، اغلب دارای مشکلات اجتماعی چشمگیر و کم آموزی تحصیلی هستند . شباهت ها در زمینه مشکلات اجتماعی دانش آموزان با اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی و دانش آموزان تيزهوش بسیار زیاد است و به همین دلیل اغلب با یکدیگر اشتباه گرفته می شوند. تشخیص نادرست می تواند پیامدهای منفی به دنبال داشته باشد. لذا پژوهش حاضر با هدف بررسی علایم، تشخیص و ارزیابی و در مان بیش فعالی کودکان انجام می گیرد.

 

علائم اختلال بیش فعالی – نقص توجه در کودکان

برای این کودکی مورد تشخیص ADHD قرارگیرد، باید شش یا تعداد بیشتری از نشانه های زیر را در هریک از طبقات بی توجهی و بیش فعالی نشان دهد. این رفتارها باید حداقل مدت 6 ماه تا درجه ای وجود داشته باشند که ناساز گارانه و با سطح رشد فرد نا هماهنگ باشند.

علاوه براین، چند نشانه بی توجهی یا بیش فعالی-تکانش گری باید قبل از12 سالگی وجود داشته باشند، نشانه ها باید اختلال درد و یا تعداد بیشتری از موقعیت ها ایجاد کنند (مانند مدرسه و خانواده) باید شواهد روشنی از اختلال قابل ملاحظه در عملکرد روزانه وجود داشته باشد، و نشانه ها نباید با اختلال دیگری بهتر توجیه شوند یا در دوره اختلال دیگری روی دهند.

علائم اختلال بیش فعالی و بی توجهی (ADHD) در کودکان:

• اغلب نمی توانند به جزئیات توجه دقیق کند یا در تکالیف تحصیلی، کار، یا فعالیت های دیگر اشتباهات بی دقت می کند.
• اغلب در حفظ کردن توجه در تکالیف یا فعالیت های بازی مشکل دارد.
• اغلب وقتی مستقیما با او صحبت می شود به نظر نمی رسد که گوش می کند.
• اغلب ازدستور العمل ها پیروی نمی کند و نمی تواند تکالیف درسی، کارهای عادی، با وظایف در محیط کار را تمام کند(نه به علت رفتار لجبازی یا ناتوانی در درک کردن دستورالعمل ها.
• اغلب در سازمان دادن به تکالیف و فعالیت ها مشکل دارد.
• اغلب از انجام دادن تکالیفی که به تلاش ذهنی مستمر نیاز دارند (مثل تکلیف درسی یا تکالیف خانگی) اجتناب می کند، آن را دوست ندارد یا از آن اکراه دارد.
• اغلب لوازم ضروری برای تکالیف یا فعالیت ها را گم می کند(مثل اسباب بازی ها، تکالیف مدرسه، مداد، کتاب، یا لوازم التحریر).
• اغلب به راحتی به وسیله محرک های نا مربوط دچار حواس پرتی می شود.
• اغلب در فعالیت های روزمره فراموش کار است

علائم بیش فعالی و تکانشگری 6 یا تعداد بیشتری از ملاک های زیر برای افراد ۱۷ ساله و بالاتر حداقل ۵ ملاک ضروری است:

۱) اغلب دست ها و پاها بی قرارند و در صندلی خود وول می خورند.

۲) اغلب در کلاس یا موقعیت های دیگری که حالت نشسته انتظار می رود، صندلی خود را ترک می کند.

۳) اغلب در موقعیت های نامناسب، می دود یا از چیزی بالا می رود. (توجه: در نوجوانان یا بزرگسالان ، ممکن است به احساس بی قراری محدود باشد).

۴) اغلب نمی تواند ساکت بازی کند یا به فعالیت های اوقات فراغت بپردازد.

۵) اغلب در حال جنب و جوش است، طوری عمل می کند گویی (موتوری او را به حرکت وا می دارد)

۶) اغلب بیش از اندازه صحبت می کند.

۷) اغلب قبل از این که سوالی کامل شده باشد پاسخ را از دهان می پراند(مثلا جملات افراد را کامل می کند، نمی تواند در گفتگو منتظر نوبت بماند).

۸) اغلب منتظر نوبت ماندن برایش دشوار است (مثل زمانی که در صف منتظر است).

۹)اغلب مزاحم دیگران می شود(برای مثال، وسط گفتگوها، بازی ها، یا فعالیت می پرد)

علت بیش فعالی و حواس پرتی کودکان وجود مشکلاتی در انتقال دهنده عصبی است و در افراد مبتلا به این اختلال ، آن بخش از مغز که وظیفه اش توجه کردن است، کار خود را آنچنان که باید انجام نمی دهد. البته، این اختلال بر بخش دیگر مغز که عهده دار هوش فرد است تاثیر نمی گذارد.

به نظر می رسد اختلال نارسایی توجه فزون کنشی از ارتباط توارثی نیرومندی برخوردار باشد. وشواهد حاکی از تغییرات دستگاه اعصاب مرکزی درلوپ پیشانی، جسم پینه ای و مناطقی از نیمکره راست است. پژوهشگران همچنین نابهنجاری های ساختاری در مغز افراد مبتلا به بیش فعالی را پیدا کرده اند و معتقدند که شبکه مرتبط باهم مناطق مغز در اختلال کار کردهای توجهی اجرایی این افراد درگیر است.

حدود دو سوم از کودکان مبتلا به ADHD همچنان علائم را در بزرگسالی نشان می دهند.

علائم با افزایش سن بتدریج فروکش می کنند. به طور کلی به دنبال یک الگو ی پیش بینی شده:

• بیش فعالی بیشتر در 11-9 سالگی کاهش می یابد.
• تکانشگری بیشتر در سن 14- 12 سالگی کاهش می یابد.
• عدم توجه بیشتر فراتر از سن 20 سالگی همچنان ادامه می یابد (نگویی، هانا، 2009، به نقل از صمدی ملیحه، 1397)

تشخیص و ارزیابی بیش فعالی

تشخيص بيش فعالي ساده نيست و بايد توسط متخصص واجد شرايط و يا انجام تست هاي دقيق و مشاهدات باليني مشخص شود. تمام كودكان ممكن است نشانه هاي بيش فعالي را داشته باشند كه در واقع ماهيت سن كودكي است.

ولي چه موقع مي گوييم كودكي دچار بيش فعالي است؟ ابتدا بايد به شدت اين رفتار ها و مشكلات و سپس به سن كودك توجه كرد. اين رفتار ها بايد در سال هاي اول زندگي و قبل از 7 سالگي پديدار شده باشند و حداقل بايد 6 ماه ادامه داشته باشند. در ضمن اين رفتار ها بايد باعث ايجاد يك مشكل جدي حداقل در دو مكان مثل مدرسه، خانه، زمين بازي، جامعه يا ساير مكان هاي اجتماعي شده باشد.

کافمن بیان می کند که اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی مانند یک سندرم است؛ زیرا نشانه های این اختلال به صورت گروهی و با هم اتفاق می افتد و هسته اصلی این نشانه ها: تکانشگری کودکان تکانشی نمی توانند واکنش های آنی خود را کنترل کنند یا قبل از عمل بیاندیشند. بی توجهی و فزون کنشی

(کودکان بیش فعال دائم در حال حرکت هستند، آرام گرفتن روی صندلی در کلاس درس برای آنها نا ممکن می باشد) (انجمن روان پزشکی آمریکا، ۱۹۹۴)

تیزهوشی در کودکان بیش فعال

تیزهوشی به وسیله شیوه ها و نظریه های مختلفی تعریف شده است. در گذشته تیز هوشی به وسیله آزمون های هوشی تعیین می گردید؛ اما در سال های اخیر متخصصان با تغییر نگاه، به جای استفاده از نمرات آزمون – های هوشی برای شناسایی کودکان تيزهوش، استعدادهای متفاوت کودکان را در حوزه های مختلف از قبیل حرکتی بیشتر برای دانش آموزان با پیشرفت تحصیلی بالا و زبان یا ریاضی مورد کاربرد است و دانش آموزان با استعدادهای ویژه در حوزه های هنر، موسیقی و… به عنوان افراد تیز هوش مشخص نشده و بیشتر اوقات، به استعداد و ژنتیک شان نسبت داده میشوند و کودکان تيز هوشی که دچار نارسایی توجه اند، وقتی دیر تشخیص داده می شوند، ممکن است در معرض خطر درماندگی آموخته شده و کم آموزی مزمن قرار بگیرند. جدا کردن نارسایی توجه در میان دامنه گسترده خلق و خو و رفتارهای عادی برای کودکان تيز هوش مشکل است

تعداد زیادی از کودکان تيزهوش و با استعداد با بیش فعالی و دیگر ناتوانی ها درست تشخیص داده نمی شوند. در صورتی که مشاهده کننده به تفاوت های رشدی کودکان تیزهوش نا آشنا باشد، ویژگی های رایج کودکان تيزهوش می تواند به عنوان نشان دهنده آسیب شناختی باشد.

متخصصان، این تشخیص ها را بدون این که ویژگی های کودک باهوش را بررسی کنند انجام می دهند.

در مطالعه ای نمکی و اژه ای نشان دادند که ویژگی هایی همانند میل به پیشرفت، خودنمایی، خودمختاری، دقت در رفتار دیگران، برتری طلبی، مهرورزی، تنوع طلبی، تحمل و سخت کوشی بین دانش آموزان تیزهوش بالاتر از نمونه های عادی است، ولی در ویژگی های تمکین و فرمانبرداری دانش آموزان تیزهوش، ضعیف تر از دانش آموزان عادی می باشند

شدت فزونی، میل به پیشرفت، کمال گرایی، کنجکاوی و بی تابی که معمولا در کودکان تيزهوش مشاهده می شود، ممکن است در برخی موارد به اشتباه نشانه های اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی در نظر گرفته شوند.

امکان دارد خلاقیت کودکان تيزهوش به صورت مخالفت کردن، بیش فعالی و مجادله کردن تظاهر کند. هنگامی که کودک به صورت صحیح با یک ناتوانی تشخیص داده می شوند، هوش و استعداد باید یکی از مهم ترین عوامل در تعیین این تشخيصها مدنظر قرار گیرد بنابراین تشخیص دوگانه دانش آموزان تیزهوش برای متخصصان آموزش بسیار مشکل تر از پزشکان است.

اغلب پزشکان از دارو به عنوان تنها منبع مداخله و درمان ناتوانی یادگیری این کودکان استفاده می کنند، اما معلمان با اطلاع از راهبردهای آموزشی می توانند در آموزش این گروه از دانش آموزان موثر باشند.

پیشینه مقالات درباره کودکان تیزهوش نشان می دهد که معلمان مدارس عادی و استثنایی آموزش های لازم جهت مهارت های تشخیص دانش آموزان تیزهوش با نارسایی توجه/ بیش فعالی را ندیده اند. کودکان تيزهوشی که دارای ناتوانی یادگیری هستند، علیرغم استعدادهای قابل توجه، ناتوانی ویژه ای را در حوزه های مختلف از خود نشان می دهند.

بام اعتقاد دارد، امکان همبودی تیزهوشی و نارسایی توجه/ بیش فعالی در کودکان وجود دارد. تشخیص کودکان تيزهوش دارای اختلال نارسایی توجه بیش فعالی توسط معلمان، روان شناسان و والدین بسیار چالش برانگیز است و ارتباط میان اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی و تیزهوشی توسط آنها نادیده گرفته شده و کودکان تيزهوش دارای اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی شناسایی نمی شوند.

روش های آزمونهای استاندارد و چک لیست هایی که به وسیله متخصصان و روان شناسان در مدرسه برای شناسایی کودکان دارای اختلال نارسایی توجه بیش فعالی / تیزهوش مورد استفاده قرار می گیرند بدون ایجاد تغییرات در آزمون های فوق بر اساس تفاوت های این گونه از کودکان، بی فایده می باشد. در برخی موارد کودک تیزهوش دارای اختلال نارسایی توجه بیش فعالی به عنوان کودک بیش فعال شناسایی می شود در حالی که کودک واقعا تیزهوش است.

نمره های هوشبهر پایین در کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی می تواند از رفتارشان در امتحان دادن که نتیجه مستقیم اختلال آنها به شمار می آید، ناشی شود. برای مثال کودکان بیش فعال در آزمون هایی که مستلزم توجه زیادی هستند عملکرد ضعیفی دارند. تعاریف کودکان بیش فعال و کودکان تيزهوشی که کم آموزی و تنبلی دارند بسیار مشابه می باشد. اگر رفتار کودک در موقعیت های ویژه اتفاق بیافتد باید رفتار او با تیزهوشی ارتباط داده شود و از سوی دیگر اگر رفتار کودک در همه موقعیت ها یکسان باشد، پس رفتار او با بیش فعالی مرتبط است.

در حالت مطلوب در ارتباط با تشخیص اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی در کودکان تيزهوش، تشخیص فوق باید با یک کار گروهی منظم که حداقل یک متخصص که درباره خصوصیات رشدی کودکان تيزهوش اطلاعات داشته باشد انجام گیرد.

شناسایی دانش آموزان تیزهوش، یک بحث مهم و اساسی برای مدارس می باشد؛ زیرا آموزش کودکان تیزهوش یک چالش ویژه برای آموزگاران و مربیان است. در قرن بیستم کودکان تيزهوش اغلب به وسیله آزمون های هوش طبقه بندی شده اند اما در حال حاضر رشد و پیشرفت در نظریه های هوش، سبب پدید آمدن سوال های زیادی درباره محدودیت آزمون های هوش شده است.

بر طبق کمیته سرشماری آمریکا (۱۹۹۵) سیزده درصد از کودکان ۶ تا ۱۱ سال و ۲۲ درصد از کودکان ۱۲ تا ۱۷ سال در کلاس ویژه دانش آموزان تيزهوش مشغول به تحصیل بوده اند. در گزارش خود به مؤسسه ملی کودکان تيزهوش ویژگی های کودکان تيزهوش با اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی را این گونه معرفی کرده است:

لطيفه گفتن یا طنزگویی در زمان های نامناسب، خستگی و دلزدگی از تکلیف های تکراری و رد کردن آنها، ناشکیبایی در برابر شکستها و خود انتقادی، تمایل به تسلط بر دیگران، تمایل به تنهایی، مشکل در پرداختن به موضوع جدید هنگامی که مجذوب کاری هستند، مخالفت صریح با دیگران به صورت رئيس مآبانه و پر هیاهو، واکنش های هیجانی شدید در مقابل دیگران، توجه نکردن به جزئیات هنگام انجام دادن کارهای سخت و پر ریخت و پاش، خودداری از پذیرش منابع اقتدار، ناهمنوایی و نافرمانی. در مطالعات جدیدی که درباره بیش فعالی و تیزهوشی انجام شده است، درصد دانش آموزان تيزهوش دارای اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی، ناشناخته می باشد و به نظر می آید برای مردم گیج کننده باشد که چگونه یک دانش آموز در یک زمان یکسان می تواند هم پیشرفت و هم مشکل در یادگیری داشته باشد.

دلایل بیش فعالی و عدم توجه در کودکان

1-توارث

هرگونه اظهارنظر قطعی در مورد تاثیر وراثت در تحرک بیش از حد محتاج تحقیقات بیشتر در این زمینه است اما بعضی از آزمایشها و تحقیقات نشان داده است که در دوقلوهای یک تخمکی شباهت این رفتار وجود دارد و نیز نشان داده است که خواهران و برادران کودکان بیش فعال بیشتر از خواهر و برادرهای ناتنی استعداد ابتلا به بیش فعالی دارند.

2-عوامل نوروبیولوژیک

یكي از اولين تئوري ها در مورد بيش فعالي صدمات مغزي مي باشد. بعضي از بچه هايي كه در تصادفات دچار صدمات مغزي شده اند نشانه هايي از بيش فعالي را از خود بروز مي دهند، اما فقط درصد كمي از بچه هاي بيش فعال يافت شده اند كه دچا صدمات مغزي ناشي از سوانح شده اند.

اکثر کودکان مبتلا به بیش فعالی کمبود توجه آسیب بارز یا بیماری در سلسله اعصاب مرکزی نشان نمی دهند. از طرف دیگر اکثر کودکان مبتلا به اختلالات عصبی با صدمان مغزی خصوصیات ویژه ای از بیش فعالی نشان نمی دهند. با این همه در بعضی از کودکان مبتلا ممکن است آسیب مغزی جزیی با پنهانی ناشی از علل مضر مؤثر بر سلسله اعصاب مرکزی وجود داشته باشد.

3-درنگ تکاملی

مغز انسان بطور طبیعی در چندین مرحله رشد سریع و ناگهانی پیدا می کند بعضی از کودکان در این مراحل رشد دچار تأخیر شده و شکل بالینی بیش فعالی همراه با کمبود توجه را ظاهر می سازند که موقتی است و وقتی درنگ های تکاملی در حدود دوران بلوغ به شاخص های طبیعی نزدیک می شوند از بین می رود.

4-عوامل روانی – اجتماعی

کودکان مقيم مؤسسات معمولا بیش فعال بوده و میدان توجه محدودتری دارند این عوامل از محرومیت هیجانی طولانی ناشی شده و با رفع عوامل محرومیتی مثل پذیرفته شدن به عنوان فرزند از بین می رود. و

حوادث استرس أمیز – اختلال در تعادل خانوادگی با سایر عوامل اضطراب انگیز در شروع و دوام این اختلال سهیم هستند.

5-عوامل زمینه ساز دیگر

مشتمل بر: مزاج کودک – عوامل ژنتیک – خانوادگی و توقعات جامعه برای رعایت رفتار يا عملکرد معمول پذیرفته شده و رژیم غذایی نظریه تایید نشده فاین گولد پزشک محقق مبتنی بر این مساله است که استفاده از غذاهای حاوی رنگها و طعمهای مصنوعی، مواد جلوگیری کننده از فاسد شدن غذا و غذاهایی که بطور طبیعی نمک اسید – سالیسیلیک تولید می کنند، نظیر زردآلو، آلو، گوجه فرنگی، خیار با تحرک بیش از حد پیوند دارند اما ازمایشات و تجربیات محققین بعدی این نظریه را تایید نکرده است.

گفته مي شود شكر و افزودني هاي خوراكي يا به طور كلي افزودني هاي مصنوعي مي توانند باعث بروز و يا تشديد بيش فعالي شوند. برخي محققين معتقدند كه حساسيت هاي غذايي، مسموميت با فلزات سنگين، رژيم غذايي كم پروتئين و پرهيدرات كربن، كمبود مواد معدني، اسيد هاي چرب ضروري، فسفوليپيد ها و اسيد هاي آمينه، اختلالات تيروئيدي و كمبود ويتامين ها و آهن خصوصا ويتامين هاي گروه B از عوامل خطرناك جهت ايجاد اختلال بيش فعالي كم توجهي هستند.مشكلات مربوط به قند خون نيز به عنوان علت اين بيماري نام برده شده است. به طور طبيعي وقتي غذا مي خوريم ،بدن ماده اي به نام انسولين ترشح مي كند كه مانع بالا رفتن قند خون مي شود.از سوي ديگر مواد ديگري نيز ترشح مي شوند تا انسولين را كنترل نموده و مانع كاهش شديد قند خون شوند. به نظر مي رسد كه در كودكان مبتلا به اين بيماري، ميزان اين مواد كنترل كننده انسولين به نصف ميزان طبيعي كاهش يافته است. اين مساله باعث مي شود كه در اثر انسولين قند خون افت كرده و فعاليت مغزي اين كودكان كاهش يابد. از آنجا كه بيشتر غذا هاي كودكان پر شكر است ،كمي كاهش د دشكر مصرفي و مصرف هيدرات كربن هاي پيچيده مي تواند علائم اين كودكان را كاهش
دهد.

6-سرب و نور مهتابی

گاه از اثرات سرب موجود در محیط به عنوان عامل مؤثر بر بیش فعالی نام برده شده است که آزمایشهای مکرر آنرا ثابت ننموده است و نیز اثرات روشنایی لامپ های مهتابی که آن هم تائید علمی پیدا نکرده است.

7-عوامل روانی – محیطی

گرچه سندرم تحرک بیش از حد بطور اخص اکتسابی نیست اما رفتارهای مربوط به آن در محیط شکل می گیرد و بافی می ماند (باندو – کاگان – رید برگ – پارک – هسترنیگتن) چند تن از روانشناسان توانسته اند با بکارگیری تکنیک های گوناگون به کودکان بیاموزند که سرجای خود بنشینند و بکاری که صورت می گیرد توجه کنند و با سایر کارهای مربوط به کلاس را انجام دهند (هنکر – ویلن) با بررسی های خود نشان داده اند که تحرک بیش از حد بر حسب شرایط محیطی تغییر می پذیرد آنها مشاهده کردند که کودکان مبتلا به این سندرم، زمانی که وضعیت محبط، درگیری کمتری را می طلبد مانند کودکان عادی توجه می کنند اما در محیط هایی که وضعیت برای آنان دشوار و با درگیری فراوان همراه بوده است توجه این کودکان نسبت به کودکان عادی کمتر است.

شواهد نشان می دهد که کودکان طبقات پائین اجتماع در معرض خطر این سندرم قرار دارند. شاید به این دلیل که احتمال خطر آسیب های زیستی در میان طبقه کم درآمد بیشتر بوده و با نبود سازمان مناسب در خانه ارتباط دارند.

خانه ای که متحمل فشار است با هرج و مرج در آنجا حاكم است – صرف از وضعیت مالی – محیط مناسبی برای رشد توجه و رفتار انعکاسی نخواهد بود.

تست های تشخیص بیش فعالی در کودکان

پرسشنامه کانرز فرم والدين: در این پژوهش از مقياس درجه بندی کانرز فرم والدین استفاده شد. این پرسشنامه را Keith Conners در سال ۱۹۷۳ طراحی نمود. نمره دهی سؤالات این پرسشنامه با استفاده از مقیاس ۴ نمره ای لیکرت (از اصلا تا بسیار زیاد) انجام می گیرد. این ابزار برای اندازه گیری شدت علایم ADHD به کار می رود. در هنجاریابی فرم کوتاه ویژه والدین مقیاس درجه بندی کانرز توسط شهائیان و همکاران، ضریب پایایی بازآزمایی برای نمره  کل 58/. و ضریب آلفای کرونباخ برای نمره کل 73/. به دست آمد و روایی آن مورد تأیید قرار گرفت

تکلیف بلوک های کرسی (Corsi Blocks Task): الگوهای دیداری با توالی حرکات صورت می گیرد. یکی از تکالیفی که حافظه دیداری- فضایی را اندازه می گیرد، تکلیف بلوکهای کرسی است. تکلیف بلوکهای کرسی یک تست قدرتمند برای نورولوژیستهای بالینی، روان شناسان تحولی و شناختی است . این آزمون برای افراد از سن پیش دبستانی تا سن ۸۰ سالگی قابل اجرا است. تکلیف بلوکهای کرسی در بررسی اختلالات یادگیری، عقب ماندگی ذهنی، سندرم کورساکف و اختلالات پیش رونده مانند آلزایمر و هانتینگتون و سایر اختلالات عصب روان شناختی کاربرد دارد. شکل اولیه بلوکهای کرسی شامل ۹ مکعب است که به صورت نامنظم بر روی یک تخته در اندازه cm ۲۸ x۲۳ چیده شده بودند. یک آیتم به آزمودنی ارائه می شود، به این صورت که آزمونگر به صورت متوالی به یک سری از ۹ مکعبی که روی تخته است، اشاره می کند و آزمودنی باید همان توالی حرکات را تکرار کند. ا این فراخنای مستقیم می تواند حافظه کوتاه مدت دیداری۔ فضایی را ارزیابی کند. با زیاد شدن تعداد مکعبها و با افزایش پیچیدگی ترتیب آنها، آيتمها مشکل تر خواهند شد.

برای سنجش حافظه فعال دیداری۔ فضایی، از آزمودنی خواسته می شود که برعکس توالی عناصری که توسط آزمونگر نشان داده شده است را نشان دهد. به این معنی که عنصر آخر به عنوان عنصر اول توالی و عنصر اول آن به عنوان عنصر آخر در نظر گرفته شود . مطالعات نشان میدهند که این تکلیف، ابزار مناسبی برای سنجش مؤلفه دیداری- فضایی حافظه فعال و کوتاه مدت است.

مقیاس هوش کودکان وکسلر: این مقیاس در سال ۱۹۴۹ توسط وکسلر تهیه شده این مقیاس در سال ۱۹۷۴ مورد تجدید نظر قرار گرفت و پس از هنجاریابی به مقیاس هوش تجدید نظر شده وکسلر کودکان (ویسک_آر) نام گذاری گردید . شهیم این آزمون را در ایران هنجاریابی نمود. پایایی این آزمون در باز آزمایی در محدوده 44/. تا 94/. ضرایب پایایی تنضيف خرده آزمونها از 43/. تا ۹۴/. گزارش شده است. از خرده آزمون فراخنای ارقام این تست برای ارزیابی حافظه فعال کلامی کودکان استفاده گردید.

مصاحبه بالینی: از این روش برای تشخیص بالینی ADHD استفاده شد. بدین صورت مجددأ دانش آموزانی که با استفاده از پرسشنامه کانرز والدین، دارای ADHD تشخیص داده شده بودند توسط یک روانشناس بالینی مورد مصاحبه قرار گرفتند (برای تأیید تشخیص و اطمینان از نداشتن اختلالات دیگر برطبق ملاکهای DSM-IV-TR).

 

درمان بیش فعالی در کودکان

١– دارو درمانی

باید تحت نظر پزشک متخصص انجام پذیرد.

۲ – روان درمانی

روان درمانی به این کودکان فرصت می دهد که او با تقویت روحی دریابند که دارو یک وسیله کمکی است ثانیا دریابند که هدف این نیست که رفتار آنان ایده آل باشد و آنها نیز حق دارند مانند همه انسانها ندرتا رفتاری غیر منتظره، ناپسند و دشوار داشته باشند این کودکان باید نتایج به دست آمده از تحقيق های انجام شده، در مورد گروهها یا افراد مختلف در محیط های مدرسه با منزل، نشانگر آن است که در حال حاضر درمان غیرطبی کودکان بیش از حد تشویق شوند که در ساختن محبط خود سهیم باشند و به این ترتیب اضطراب آنان فرو نشیند.

3– رفتاردرمانی

والدین و معلمین باید با استفاده از الگوی رفتاردرمانی ترکیب قابل انتظاری از تنبیه و تشویق ایجاد نموده و آن را بر محیط فیزیکی زمانی، و بین فردی منطبق سازند والدین باید بدانند که اغماض و سهل انگاری برای این کودکان کمک کننده نیست و آنها نباید در مقابل شرایط لازم، انتظارات و طرح ریزی هایی که برای کودکان دیگر مطرح است معاف شوند. پرتحرک از طریق رفتار درمانی صورت می گیرد. این نگرش بر این باور است که قطع نظر از سبب بروز تحرک بیش از حد، این اختلال تعارض هایی را با محیط اجتماعی ایجاد می کند که می توان با پرداختن به رویداد های محیطی آنها را درمان کرد.

در این باره می توان اقدامات گوناگونی به عمل آورد، اما تقویت مثبت معلمان و والدین برتر از همه چیز است. شيوه جدید تر در این باره بر تغییر رفتار شناختی متمرکز است، که در آن کودک خود، کانون تغییرات خویش است. تغییر رفتار شناختی بر نظم بخشیدن به خود تأکید دارد، که به شکل مشاهده خود، آموزش خود و تقویت خود صورت می گیرد. نظم بخشیدن به خود، به ویژه بر آنچه که مرکز مشکل شناخته شده است یعنی، بی اختیاری، کاستی های توجه وفقدان یک نگرش آگاهانه و متفکرانه، توجه دارد. تصور می شود زمانی که این نارسایی های اولیه از بین برود، مشکلات بعدی، چون عدم موفقیت تحصیلی و اجتماعی کاهش خواهد یافت.

درمان های نوین بیش فعالی

در سالهای اخیر ، درمان های مختلفی وارد ایران شده است ، که بین متخصصان در مورد کارایی آن اختلاف نظر وجود دارد. مثل نوروفیدبک ، کاردرمانی ذهنی برای افزایش تمرکز، اتاق تاریک ، مغناطیس درمانی و… در واقع پایه این درمان ها علمی می باشد و کارایی دارد. ولی بستگی به این دارد که چه افرادی و در چه مراکزی و با چه صلاحیت و تجربه ای مجری آن هستند. یکی از روش های درمانی که امروزه در ایران بیشتر مورد توجه قرار گرفته است نوروفیدبک است.

نحوه ی درمان بیش فعالی در کودکان

در درمان نوروفیدبک، از امواج مغزی و بازخورد آن به بیمار برای درمان بیماری وی استفاده می شود. بسته به نوع و شدت بیماری، الکترود هایی به مناطق مختلف سرو گوش وصل می شود. این الکترودها امواج مغزی آن ناحیه از مغز را دریافت و به رایانه ارسال می کنند. رایانه نیز این امواج را پردازش می کند و به صورت شکلهایی خاص از امواج و تصاویر به درمانگر و خود بیمار نشان می دهد. درمانگر بر اساس این موج ها ، شیوه ویژه ی درمانی خاص آن بیمار را تنظیم می کند. بیمار در مقابل نمایشگر رایانه می نشیند و با مشاهده ی الگوی امواج خود ، سعی می کند که با فکر خود آن ها را به حالت بهینه و مناسب باز گرداند. با تکرار این روش در جلسات متعدد ،مغزبیمار به تدریج به حالت ایده آل و مناسب می رسد و در واقع یاد می گیرد که در حالت مناسب باقی بماند و حالت موجی که باعث بروز علائم بیماری میشود را نداشته باشد. بدین ترتیب علائم بیماری از بین می رود و بیمار به حالت معمول و سالم خود می رسد.

نتیجه گیری

در درمان شناختی- رفتاری برای کودکان دچار اختلال نارسایی توجه-بیش فعالی که توسط مودی وهمکارانش برروی ۳۲ دانش آموز دارای اختلال بیش فعالی صورت گرفت وسعی شد از طریق آموزش کنترل  خشم براثرناکامی، علائم پرخاشگری را کاهش دهند. این علائم، نتیجه اسنادهای اشتباه درباره هدف يامقصود و توجه انتخابی آنها به علائم پرخاشگری تلقی می شود. به این نتیجه رسیدند که درمان شناختی – رفتاری بر خشم وخرده مقیاس های آن اعم از ناکامی و پرخاشگری تاثیر گذاشته و باعث کاهش شدت علائم آن می شود و روابط بین کودکان رابا کودکان هم سن وسال وهم با مراجع قدرت بهبود بخشیده است.

شایان ذکر است در تحقیقی که با هدف بررسی تاثیر آموزش گروهی فرزندپروری مثبت بر مشکلات رفتاری وهیجانی کودکان دچار اختلال بیش فعالی – نقص توجه انجام شد نشان داد که آموزش گروهی فرزندپروری مثبت در کاهش مشکلات رفتاری وهیجانی کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی-نقص توجه در سطح معنا دار( ۰ / ۵۰>p) موثر بوده است.

همچنین در تحقیق دیگری که بر روی ۲۵ کودک دارای اختلال بیش فعالی نارسایی توجه انجام شد سعی شد تا اثربخشی برنامه گروهی والدگری مثبت بر رابطه مادر کودک در کودکان با اختلال بیش فعالی -ارسایی توجه موردبررسی قرار گیرد که نتایج حاصل نشان داد که آموزش گروهی برنامه والدگری مثبت می تواند رابطه مادر کودک رابهبود بخشد .

در مطالعه ای که شامل گروه هایی بیش فعال و گروه های غیر بیش فعال می باشد نشان داد که کودکان بیش فعال به طور معنی داری تنش ماهیچه ای بیشتری را در پیش تست داشته اند. در هر دوروش آرام سازی ماهیچه ای پیشرونده و بیوفیدبک برق نگارماهیچه ای در درجه بنده والدین از رفتار کودک کاهش تنش ماهیچه ای را نشان می داد ونمرات بهتری راروی مقیاس عملکرد بینایی حرکتی ودر مقیاس هوش وکسلر کودکان در دامنه حافظه ومقیاس رمزگردانی نشان دادند جالب توجه اینکه این یافته ها به خاطر فقدان سایر بررسی های کنترل شده و یافته های منفی سایر محققین باید محتاطانه مورد بهره برداری قرار گیرد البته بهتر است به جای اینکه آموزش آرام سازی را به عنوان یک درمان خود به خودی نگاه کنیم به عنوان یک عنصر از یک برنامه جامع مورد توجه قرار دهیم.

در بررسی که بر روی ۳۹ کودک دارای بیش فعالی- نقص توجه باهدف اثربخشی مداخلات یکپارچگی حسی مبتنی بر گروه، بر توجه بیش فعالی و تکانشگری دانش آموزان مقطع ابتدایی انجام گرفت مشخص شد که در مجموع مداخلات گروهی یکپارچگی حسی به طور معناداری برنقص توجه، بیش فعالی و تکانشگری نمونه موردنظر تاتیرداشته است .

در پژوهشی که به تاثیر نوروفیدبک همراه با تکالیف شناختی بر علائم اختلال نقص توجه – بیش فعالی در بزرگسالی در ۲ گروه ۸ نفری آزمایش و کنترل پرداخته شد نتیجه گرفته شد کهنوروفیدبک همراه با تکالیف شناختی رایانه ای، در کنار سایر روش های رفتاری – شناختی می تواند باعث کاهش علائم نقص توجه و تمرکز در بزرگسالان دارای بیش فعالی گردد .

اختلال بیش فعالی – نقص توجه (ADHD) به عنوان یک اختلال رفتاری شایع دوران کودکی شناخته می شود. این سندرم رفتاری با گروهی از نشانه های نامتناسب نموی مشخص می شود که تاثیر زیادی بر هزاران کودک و خانواده ی آنها می گذارد. کودکان مبتلا به دلیل نشانه های بیش فعالی و بی توجهی در معرض انواع آسیب ها از جمله مشکلات تحصیلی، اختلالهای رفتاری و همچنین خطر همراه شدن با سایر اختلالها قرار دارند.

کودکان در سن مدرسه به طور معمول مشکلات قابل توجهی در پیشرفت تحصیلی و روابط با هم سن وسالان خود دارند. تحقیقات مختلف در کشورهای مختلف انجام شده یا در حال انجام است که عوامل مختلفی مثل فاکتورها و شرایط محیطی، مواد غذایی، وراثت و ژنتیک، فرایندهای مولکولی و سلولی که می توانند بر سلولهای مغزی صدمه می زنند را در ایجاد اختلال دخیل می دانند. همچنین از روشهای مختلف مثل دارو درمانی ( استفاده از روان محرکها)، درمانهای روان اجتماعی، آموزش روانی و تکنیکهای رفتاری برای درمان و بهبود علائم این اختلال استفاده می شود.

بنابراین آگاهی والدین از عوامل موثر در بروز این اختلال می تواند از شیوع آن پیشگیری کند و از رنج والدین و تحمیل هزینه های ناشی از آن به خانواده ها و اجتماع جلوگیری کند و یافتن علل اختلال و راههای درمان آن می تواند به هزاران کودک و خانواده های آنها کمک موثری نموده و امید و شادی را برای آنها به ارمغان بیاورد. که همه ی اینها نیازمند تحقیقات بیشتر و ارائه ی روشهای نوین و کاربردی تر می باشد.

از جهتی دیگر بیش فعالی مشکل جدیدی نیست اما روش های نوینی جهت کمک به این دسته از کودکان و خانوده هایشان به منظور غلبه بر آن وجود دارد. جهت ارائه ی هرچه بهتر کمک به این دسته از کودکان و خانواده ها ، والدین و معلمان و متخصصان سلامت می بایست همگی دست به دست هم داده و به منظور غلبه بر این مشکل با هم کار کنند تا حد امکان بتوانند آینده ی بهتری برای این دسته از کودکان رقم بزنند. بهتر است برای معلمان زمینه هایی را فراهم کنیم تا با این مشکل و نحوه ی برخورد با آن آشنا شده و بتوانند به کودکان کمک کنند و کلاس های آموزش خانواده هم برای والدین در این امر میتواند موثر واقع شود و باعث می شود از استرس آن ها کاسته شود.

سوالات خود را درباره نقص توجه و بیش فعالی کودکتان از ما بپرسید

شماره تماس دکتر مهناز گرجی زاده: 09166097578